We stuurden een brief naar informateur Hamer over het belang van gezonde buurten en schoolpleinen

Geachte mevrouw Hamer, 

Menig verkiezingsprogramma legt veel nadruk op het belang van een gezonde leefstijl en gezonde leefomgeving van en voor Nederlanders. Dat is goed voor hun gezondheid en hun algeheel welbevinden. Het voorkomt ziekte (en de daarbij horende kosten) en bevordert het welbevinden en (talent)ontwikkeling van Nederlanders. Als IVN Natuureducatie, JOGG (Gezonde Jeugd, Gezonde Toekomst) en Nationaal Jeugdfonds Jantje Beton zijn we het hier uiteraard hartgrondig mee eens. We zien immers de beweegarmoede, obesitas en bijziendheid bij moderne kinderen in rap tempo toenemen.  

Zo speelt 15% van de kinderen tegenwoordig nooit buiten en spelen kinderen zes keer minder buiten dan hun ouders. 15% van de kinderen en jongeren tot en met 17 jaar heeft overgewicht. Slechts 56% van de 4-12-jarigen en 43% van de 12-16-jarigen voldoet aan de beweegrichtlijn. Als gevolg van het beperkte buitenspelen en het overmatige schermgebruik zien deskundigen bijziendheid (myopie) onder kinderen toenemen, hebben meer kinderen slaapproblemen en is er groei in de psychosociale problematiek van kinderen. 

Tegen de achtergrond van de ingrijpende coronapandemie is een gezonde leefstijl en leefomgeving belangrijker dan ooit. Dat voorkomt immers ernstige complicaties of zelfs sterfte onder Nederlanders bij toekomstige epidemieën en pandemieën – waarvan de Wereldgezondheidsorganisatie aangeeft dat deze onvermijdelijk zijn. De meest effectieve manier om te zorgen dat Nederlanders een gezondere leefstijl hanteren, is door te starten bij kinderen en jongeren. Vroeg geleerd, is immers nog altijd oud gedaan. En voor structurele veranderingen zijn verandering van de omgeving doorgaans de beste optie. Wij doen graag concrete voorstellen voor passages in het Regeerakkoord hierover, zodat het nieuwe kabinet voortvarend kan starten met het verbeteren van de leefstijl en leefomgeving van alle Nederlanders in ons Koninkrijk! 

Het begint met een gezonde buurt 

Iedereen wil dat kinderen opgroeien in een fijne omgeving. Een plek waar buren elkaar ontmoeten en kinderen kunnen spelen.  Een groene ontmoetings- en speelplek in eigen woonomgeving is daarvoor noodzakelijk. Zeker in stedelijke gebieden waar groen schaars is en beton in overvloed aanwezig is. Buurten met zo’n speel- en ontmoetingsplek noemen we Gezonde Buurten. Wij geloven dat échte verandering bij jezelf begint, daarom moeten kinderen en buurtbewoners de regie hebben om tot een Gezonde Buurt te komen.  

Een Gezonde Buurt kan een bijdrage leveren aan een aantal maatschappelijke uitdagingen of ontwikkelingen. Het zorgt ervoor dat de natuur weer een plek dichtbij huis krijgt. Waar insecten en vlinders te zien zijn. Het daagt kinderen die te weinig bewegen uit om lekker te gaan rennen of fietsen. Ouderen die dreigen te vereenzamen, kunnen er andere ouderen ontmoeten. Het zorgt voor sociale verbinding, want door verschillende initiatieven en activiteiten zijn er meer ontmoetingen en leer je elkaar beter kennen. 

Gemeenten hebben hierin als meest nabije overheid een wezenlijke rol. Door partijen met elkaar te verbinden, door bijvoorbeeld lokale welzijnsinstellingen doelgericht in te schakelen en door alle partijen voldoende te faciliteren. Maar gemeenten zelf hebben daarbij hulp nodig van de Rijksoverheid, zoals door het delen van goede voorbeelden van Gezonde Buurten en door een financiële mogelijkheid om tot Gezonde Buurten in hun eigen gemeente te komen. 

IVN en Jantje Beton hebben door afspraken in het Nationaal Preventie Akkoord een aantal succesvolle Gezonde Buurten als pilot kunnen realiseren. JOGG maakt met haar integrale lokale aanpak de leefomgeving waarin een kind opgroeit gezonder, dus ook in de buurt. Om Gezonde Buurten zo efficiënt mogelijk te implementeren en op te schalen, hebben wij daarom succesvol de samenwerking gezocht.  

Ieder kind naar een gezonde school 

Ieder kind gaat naar school voor zijn of haar persoonlijke, cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling, om vriendjes te maken en om te genieten van een leuke jeugd. Niet voor niets is het schoolplein de meest populaire speelplek van kinderen. Helaas zijn nog veel schoolpleinen in Nederland allesbehalve groen, blauw, duurzaam, avontuurlijk en/of speels. Een Gezond Schoolplein biedt uitkomst! Een Gezond Schoolplein geeft jongeren uit het basisonderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs de ruimte om te bewegen en te spelen in een uitdagende, groene en rookvrije omgeving. Dat is belangrijk voor een gezonde ontwikkeling. Een Gezond Schoolplein prikkelt de fantasie, stimuleert beweging en leert over het belang van de natuur. Tijdens én na schooltijd. Dit heeft een positief effect op het concentratievermogen en de leerprestaties. Ook weten we uit ervaring dat een groen en gezond schoolplein zorgt voor meer biodiversiteit, meer sociale kinderen en bovendien neemt het pestgedrag op het schoolplein hierdoor af! Een Gezond Schoolplein is het resultaat van een samenwerking tussen school, jongeren/leerlingen en de buurt.    

En juist nu is het ook belangrijk dat kinderen (én hun leerkrachten) voldoende genieten van een gezonde buitenlucht. Het onderwijs kan uitstekend ook buiten plaatsvinden in plaats van in de niet altijd even gezonde of goed geventileerde schoolgebouwen. Het nieuwe kwaliteitskader onderwijshuisvesting (2021) bevestigt dat en ziet bovendien een relatie met het Preventie- en Klimaatakkoord. Daarom doet het nieuwe kabinet er wijs aan om ‘buitenlessen’ te stimuleren in het primair en voortgezet onderwijs.   

Een Gezond Schoolplein past goed bij het concept van Gezonde School, maar is ten onrechte (nog) geen onderdeel van dit programma. Gezonde School is een programma dat scholen helpt om te werken aan een gezonde leefstijl. Volgens een stappenplan werken scholen aan verschillende thema's, met inzet van een Gezonde School-coördinator binnen de school en een externe adviseur van de GGD. Zo zorgen ze ervoor dat een gezonde leefstijl dagelijkse praktijk wordt. En bovendien laat onderzoek zien dat kinderen die een gezonde leefstijl hanteren, cognitief gezien ook nog eens beter presteren op school. Alle kinderen – enkele uitzonderingen daargelaten - zijn leerplichtig en gaan derhalve naar school. Dit, ongeacht de sociale status van hun ouders. Interventies in het primair onderwijs, zoals via gezonde scholen en gezonde schoolpleinen, hebben derhalve een groot en effectief maatschappelijk effect. 

Onze verzoeken samengevat 

Wij vragen, in het belang van de gezondheid en het welbevinden van de kinderen en jongeren in ons Koninkrijk, om in het nieuwe Regeerakkoord rekening te houden met:   

• Het benadrukken van het belang van een gezonde buurt voor kinderen en jongeren, met voldoende groene en natuurlijke speelruimte. En daarbij: het financieel faciliteren van gemeenten om daartoe te komen, met name gemeenten met wijken die op dit gebied kwetsbaar zijn. Het realiseren van gezonde buurten valt en staat met een grote betrokkenheid van buurtbewoners. De kosten van het realiseren van een gezonde buurt bedragen circa € 150.000. Onze ambitie is om de komende jaren versneld 100 gezonde buurten te realiseren.  Hiervoor is daarom een bedrag nodig van € 15 miljoen voor de periode 2022-2026. 

• Het benadrukken van het belang van gezonde schoolpleinen voor kinderen en jongeren in het primair, voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs. Schoolpleinen die zowel speels, natuurlijk als duurzaam zijn en een onderwijskundige functie vervullen als verlengd klaslokaal in de gezonde buitenlucht. Om hiertoe te komen, is er in de komende jaren substantiële financiering nodig vanuit schoolbesturen, gemeenten en de Rijksoverheid. Een bedrag van ten minste € 500 miljoen voor de periode 2022-2026. 

We zijn uiteraard en altijd graag bereid om het bovenstaande nader toe te lichten. En tot slot wensen we u veel succes en wijsheid toe in uw belangrijke rol van informateur!   

Met vriendelijke groeten, 

Jelle de Jong, directeur IVN Natuureducatie 

Dave Ensberg-Kleijkers, directeur-bestuurder Jantje Beton

Marjon Bachra, directeur-bestuurder JOGG