''We moeten in onze aanpak blijven investeren. Het vereist een lange adem.''

Tijdens het symposium ‘Netwerkaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas’ donderdag 14 september op de Vrije Universiteit Amsterdam bespreken professionals de laatste inzichten in de preventie en bestrijding van overgewicht bij kinderen. De grote opkomst voor de kennisbijeenkomst georganiseerd door Care for Obesity/VU en JOGG is tekenend voor de groeiende aandacht. Artsen, fysiotherapeuten, diëtisten, gemeentelijk beleidsmedewerkers, wetenschappers, jeugdhulpverleners, welzijnswerkers, centrale zorgverleners en een enkele docent vullen de plenaire zaal.

Dagvoorzitter Merel van Dorp looft deze brede vertegenwoordiging in het publiek. Die is nodig is om de netwerkaanpak Kind naar Gezonder Gewicht van JOGG die vandaag centraal staat, de komende jaren tot een succes te maken. Deze netwerkaanpak kenmerkt zich door de brede insteek waarin de centrale zorgverlener de lead heeft. Er wordt niet alleen naar het gewicht gekeken maar naar het hele leven van het kind in kwestie, vertelt gezondheidswetenschapper Leandra Koetsier die deze aanpak heeft onderzocht. “Wie zijn jullie, wat houdt jullie bezig en wat veroorzaakt jullie gedrag. Die vragen staan centraal.” 

De antwoorden kunnen zowel betrekking hebben op het sociale domein als het zorgdomein. Denk bijvoorbeeld aan psychische en psychosociale factoren of problemen in het gezin als gevolg van schulden, scheiding of werkloosheid. De juiste professionals moeten vervolgens op het juiste moment betrokken zijn, benadrukt Koetsier.

Hoe die professionals vervolgens het gesprek aangaan met het kind en ouders, is een volgende uitdaging. Want voor ouders en kinderen is de drempel om hulp te zoeken hoog, ervaren zorgverleners in de zaal. Een vertrouwensband is daarbij van essentieel belang, vertelt obesitas-arts en projectleider Care for Obesity Bibian van der Voorn. Door zonder vooroordelen het gesprek aan te gaan creëer je vertrouwen én kom je erachter wat er allemaal speelt.

Bijna 1 op de 8 heeft overgewicht

In de middag is er in een aantal workshops meer aandacht voor die thematiek. Koetsier kaart in haar workshop een aantal stigma’s rondom overgewicht aan en laat professionals aan de hand van stellingen hun vooroordelen onderzoeken. Een deur verderop wordt nagedacht over de eigen rol en positie binnen het netwerk. Ook wordt er geoefend met een waardekaart voor integrale zorg; een hulpmiddel waarmee je kunt ontdekken wat de andere partijen belangrijk vinden aan de samenwerking.

Van der Voorn gaat in een workshop dieper in op de communicatie met ouder en kind. Ze vraagt aandacht voor de benaming van overgewicht. Termen als overgewicht, obees en vetzucht vindt niet iedereen fijn, en het woord ‘dik’ brengt kinderen terug bij pestervaringen. Curvy en vol wordt door een deel van de ouders en kinderen niet begrepen. Stevig en groot komen als beste benamingen uit het onderzoek.

Ook laat ze een moeder uitvoerig aan het woord over hoe zij de behandeling van overgewicht bij haar dochter ervaart. De deelnemers luisteren aandachtig naar een bij vlagen schrijnend verhaal over wat helpend is en wat niet en hoe een jong kind daar zelf mee omgaat.

Van der Voorn benadrukt dat overgewicht niet gebagatelliseerd moet worden. Kinderen leiden onder hun overgewicht, blijkt uit onderzoek. Van de 800 ondervraagde kinderen met (ernstig) overgewicht gaf maar 1-2 procent aan geen enkel probleem te ervaren. En het probleem is groot. Bijna 1 op de 8 kinderen heeft overgewicht of obesitas.

In totaal hebben zo’n 80.000 kinderen in Nederland obesitas. Dat dit een ernstige ziekte is die hart- en vaatziekten, diabetes en psychische klachten kan veroorzaken, hoeft de aanwezigen in de zaal eigenlijk niet meer verteld te worden. Dat zien zij met enige regelmaat terug in hun werk. En ook dat de oorzaken heel complex zijn is bij de meeste wel bekend. “Hoe meer ik er over weet, hoe complexer het wordt”, is Koetsiers ervaring. “We weten nog zoveel niet.”

Extra geld

Hoog tijd dus dat er extra geld voor is vrijgemaakt. Met ingang van het nieuwe jaar wordt de centrale zorgverlener en de gecombineerde leefstijl interventie voor een beperkte groep kinderen (kinder-GLI)) vergoed door de zorgverzekeraar via de Zorgverzekeringswet. Tegelijkertijd zijn er Brede SPUK middelen horend bij het GALA om de benodigde randvoorwaarden te creëren, waarmee gemeenten aan de slag kunnen om overgewicht aan te pakken.

43 (veelal JOGG-)gemeenten werken inmiddels al volgens de netwerkaanpak Kind naar Gezonder Gewicht. Bedoeling is dat de andere 300 gemeenten er ook mee aan de slag gaan. Er zijn, constateert Koetsier, veel materialen voorhanden zoals vragenlijsten, leermateriaal, uitlegfolders, praatplaten. De beleidsmakers en zorgverleners wordt geadviseerd daaruit te pikken wat voor hun gemeente werkt.

Ingewikkelder is het om ervoor te zorgen dat er voldoende personeel is en dat het personeel is opgeleid, vertelt universitair docent kinderobesitas Jutka Halberstadt (Care for Obesity/VU). En ook moet de zorgverzekeraar betrokken worden. “Het is de hogere kunst van het afstemmen. Maar het is hard nodig”, benadrukt Halberstadt. “Als je merkt dat dingen niet soepel lopen geeft dat door aan JOGG. Want we moeten uit de stroop, er zitten kinderen op ons te wachten.”

Gezonde omgeving

Obstakels doorvertellen naar de politiek, daar ligt, beaamt Bachra, inderdaad een duidelijke rol voor JOGG. Ze roemt de aanpak Kind naar Gezonder Gewicht waarin het netwerk en de samenwerking – essentieel volgens JOGG - centraal staan. Maar ze benadrukt ook. “Dit landelijke model is geen blauwdruk. Het moet lokaal worden ingepast en dat gaat allemaal niet vanzelf. Overgewicht aanpakken is complex en gaat over zoveel domeinen. We moeten onze aanpak blijven verbeteren erin blijven investeren. Het vereist een lange adem.”

Ze benadrukt het belang van een gezonde omgeving. “Het is heel mooi als het kind ondersteuning krijgt maar als het vervolgens voortdurend in zijn omgeving verleid wordt om ongezond te leven, dan werkt het niet. We moeten dit echt breed aanpakken.”

Van der Voorn valt haar bij. “Het is belangrijk is dat de brede blik omarmd wordt en de ondersteuning ook als zodanig wordt ingericht. Maar er moet niet gedacht worden dat we over drie jaar afgerekend kunnen worden op een x aantal kilo gewichtsverlies. Want zo werkt het niet.”