Een beweegvriendelijke schoolomgeving: wie zijn aan zet?

In ten minste 50 gemeenten wordt gewerkt aan een structurele samenwerking tussen (JOGG-)gemeente, scholen, de JOGG-regisseur en Fietsersbond/Wandelnet om de schoolomgeving beter te maken. Vorig jaar organiseerde dit samenwerkingsverband samen met Kenniscentrum Sport en Bewegen een serie van drie masterclasses over de Beweegvriendelijke Schoolomgeving. Rudolf Huberts en Nanda Timmerman deden mee en brachten de opgedane inzichten en kennis meteen in de praktijk in hun gemeenten.

Waarom – Een veilige en beweegvriendelijke schoolomgeving  

In 2017 voldeed slechts 56% van de kinderen van 4 tot 12 jaar aan de beweegnorm. Daarom willen we - zoveel mogelijk samen met JOGG - stimuleren dat kinderen meer bewegen. Dit kan door te sporten, maar het kan ook thuis, op school of daarbuiten. Van en naar school wandelen kost kinderen gemiddeld 16 minuten per dag, fietsen gemiddeld 13 minuten. Het stimuleren van wandelen of fietsen van en naar school kan kinderen dus een kwartier extra beweging per dag opleveren. Dat blijkt uit onderzoek van het Mulier Instituut en het RIVM. Hierdoor levert lopen en fietsen naar school een belangrijke bedrage aan het halen van de beweegnorm voor de jeugd.  

Dat kinderen gezond zijn, voldoende bewegen en recht hebben op een veilige schoolomgeving is een gezamenlijk aandachtspunt. Samen met gemeenten, JOGG, scholen en ouders willen we stap voor stap de omgeving van basisscholen beter maken. Het gaat soms om kleine en simpele maatregelen, zoals het veiliger reguleren van het parkeren bij of in de buurt van de school en betere fietsvoorzieningen bij de school. Maar ook om veilige schoolroutes, vrij liggende fietspaden en veiliger oversteek situaties voor lopende en fietsende kinderen. 

In de praktijk

Nanda Timmerman is buurtsportcoach, werkzaam voor de gemeenten Hollands Kroon, Schagen en Den Helder. “Binnen Team Sportservice ben ik verenigingsadviseur. Dus op het moment dat verenigingen hulpvragen hebben, kunnen ze bij mij en mijn collega’s terecht. Ik ben onderdeel van het kernteam Verenigingen. Daarnaast ben ik coördinator van twee lokale Sportakkoorden, van aangesloten JOGG-gemeenten Schagen en Hollands Kroon.” Een van haar belangrijkste taken is vanuit sport en bewegen verbindingen zoeken met het sociaal domein. “Bewegen in de openbare ruimte zit ook in mijn pakket”, licht ze toe. “Ik ben projectcoördinator van het programma Doortrappen. Kort samengevat: een programma dat ouderen stimuleert tot hun honderdste veilig door te kunnen fietsen. Daarbij werkten we samen met bijvoorbeeld de Fietsersbond en Veilig Verkeer Nederland. Nieuwe partners destijds voor ons. Toen vernam ik van die masterclasses en dacht ik: een en een is drie.”

Rudolf Huberts is buurtsportcoach in de JOGG-gemeente Oldebroek. “Al tien jaar. Ik ben officieel in dienst van de Gelderse Sportfederatie en hier gedetacheerd. Ik werk eigenlijk in opdracht van de gemeente Oldebroek. We begonnen met het stimuleren van bewegen, maar zijn nu echt een leefstijlloket geworden. We verzorgen o.m. bewegingsonderwijs, geven verenigingsadvies en zijn kartrekker voor het Sportakkoord. Ik ben bij heel veel projecten betrokken. Van het Jeugdfonds, tot het WK Volleybal, maar bijvoorbeeld ook de Gezonde School. Wij zetten met name in op de thema’s ‘bewegen en sport’ en ‘voeding’.” De laatste jaren is hij actief bezig geweest bij het herinrichten van schoolpleinen. “Dat doe ik ook één dag in de week voor de Gelderse Sportfederatie in andere gemeenten.” Doordat hij daar intensief mee bezig was, kwam ook de noodzaak aan het licht voor een gezonde schoolomgeving in brede zin. “Binnen onze gemeente bemoei ik mij daar gevraagd en ongevraagd mee.”

Masterclasses

Nanda: “We waren, voordat ik deelnam aan de masterclasses, al bezig met de beweegvriendelijke schoolomgeving, maar dat waren nog best kleine, voorzichtige stapjes.” Het was nog geen vast onderdeel in de organisatie binnen Team Sportservice. “Daar hebben de masterclasses wel bij geholpen. Inmiddels zijn we bezig met een nieuwe missie en visie binnen Team Sportservice. En we kwamen tot het inzicht dat we behoefte hebben aan een extra strategische poot die zich bezig gaat houden met bewegen in de openbare ruimte. Daarvoor is er nu een werkgroep. En daar maak ik deel van uit. De dingen die ik geleerd heb bij de masterclasses deel ik in de werkgroep. We kijken nu met name: hoe gaan we het inbedden in onze organisatie? Kijk, twee derde van mijn collega’s werkt in het basisonderwijs als vakleerkracht. Die zitten op die scholen. Als het gaat om die beweegvriendelijke schoolomgeving zijn zij onze ogen en oren. Dan moeten ze zich daar natuurlijk wel van bewust zijn en weten hoe ze naar die omgeving kunnen kijken. Daar richten we ons nu op. De masterclass heeft ons laten inzien wat er allemaal speelt als het gaat om beweegvriendelijkheid op en rond scholen. Heel veel partijen zijn ermee bezig. Maar dan is het wel de kunst het er echt met elkaar over te hebben en te zorgen dat het een speerpunt slash doelstelling wordt.”

Hoe kun je echt invloed krijgen op de fysieke omgeving van scholen? Dat was wat Rudolf betreft een van de belangrijkste vragen die aan de orde kwam bij de masterclasses. “Wie gaat eigenlijk waarover? En hoe betrek je mensen hierbij?”, herinnert hij zich. “De drie masterclasses waren over een maand of drie verspreid. Tussendoor kregen we de tijd om in onze eigen gemeenten mensen te betrekken. Ik heb daardoor intensief contact gehad met onze verkeersdeskundigen en andere collega’s uit het ruimtelijk domein. Dat heeft er bijvoorbeeld voor gezorgd dat ik nu plannen over sportaccommodaties of scholen van tevoren krijg toegestuurd om mee te kijken. Dat is cruciaal, want in die fase kun je ontzettend veel doen. Welke plek krijgen fietsers bij de toegang naar een nieuwe sporthal? Is de school voor voetgangers veilig te bereiken? Waar komt de ingang en wat betekent dat voor de bereikbaarheid voor voetgangers? Aan dat soort dingen moet je denken.”

Nanda vult aan: “Je moet je afvragen waar het begint. Vaak wordt een schoolplein of speelplek ingericht en wordt daarna bedacht: oh, wacht even, er moeten ook nog activiteiten worden georganiseerd. Wij werden in het verleden als Team Sportservice eigenlijk altijd pas aan het eind betrokken. Wij zeggen nu: wij willen aan het begin aan tafel zitten en meedenken over de daadwerkelijke inrichting, de hardware dus.”

Rudolf: “In de masterclasses ging het vaak over de hardware, software en orgware. Die moeten inderdaad goed op elkaar aansluiten. Als je bijvoorbeeld een project opzet om te stimuleren dat kinderen en medewerkers meer met de fiets of lopend naar school gaan, maar ze een onveilige of onaantrekkelijke route moeten nemen dan haal je waarschijnlijk geen optimaal resultaat.” Hetzelfde geldt als je bijvoorbeeld veel inzet op ‘kiss-and-ridezones’. “De Fietsersbond merkte daar terecht over op: ga je nou auto’s faciliteren in een omgeving van kinderen?”

Buurtsafari

Rudolf: “Er werd bij de masterclasses gevraagd echt goed te kijken naar een actuele casus in je eigen gemeente, die te delen met een vrijwilliger van de Fietsersbond. Afgelopen najaar hebben we rond een school een buurtsafari gedaan. Dat was een van de tools die aangeboden werd. Naar aanleiding daarvan hebben we samen met de school een soort opleverrapport gemaakt en dat aangeboden aan de gemeente. Iemand vanuit de Fietsersbond heeft mee geadviseerd. Vooral ook met het idee: wat zouden mogelijke oplossingen kunnen zijn om de schoolomgeving te verbeteren? Heet van de naald: de opbrengsten hiervan zijn meegenomen in de planfase van herinrichting van de omliggende straten. Deze stond al gepland voor één straat, maar de scope is nu uitgebreid naar het hele gebied rondom de school.”

Nanda en haar collega van het kernteam onderwijs, Anouschka Terpstra, hebben samen een buurtsafari opgezet bij een basisschool in Hollands Kroon. “We hebben een gesprek gehad met de directie, de medezeggenschapsraad, de Fietsersbond en de JOGG-regisseur. En vervolgens zijn we met de checklist van de buurtsafari op pad gegaan, hebben over het schoolplein gelopen en door de buurt. De gemeente was daar ook bij. We konden heel mooi aansluiten bij een initiatief vanuit de Provincie Noord-Holland. Die bood namelijk de mogelijkheid safety saves (spaarpalen, de tegenhanger van flitspalen) te plaatsen. Dat gebeurde al in Schagen, de betreffende school staat in Hollands Kroon. Zo gezegd zo gedaan. Dus door de uitkomsten van onze buurtsafari is die safety save geplaatst bij de school!” En de plaatsing is meteen aangegrepen extra aandacht te besteden aan de veiligheid. “We hebben er een feestje van gemaakt. En heel leuk: de kinderen mochten nadenken over waar het gespaarde bedrag aan besteed zal worden.”

Krachten bundelen

De deelnemers aan de masterclasses, een kleine dertig, kwamen uit heel Nederland. Rudolf: “We hebben best wat ideeën van elkaar kunnen gebruiken. Prettig was dat de Fietsersbond en het Wandelnet ons ook steeds aan elkaar kon koppelen om mooie voorbeelden te delen of als we een vergelijkbare vraag hadden met iemand uit een andere gemeente. De masterclasses hebben mijn netwerk vergroot. Zowel binnen het gemeentehuis als daarbuiten met experts.”

Het kwam op het goede moment, blikt Rudolf terug. “Vanuit de gemeente was er bijvoorbeeld al nadrukkelijk de wens om de schoolpleinen open te stellen voor kinderen om te spelen. En met name in de coronaperiode heeft de gezonde omgeving echt wel een vlucht genomen bij ons. Het helpt allemaal om bewegen te stimuleren. Ik ben op dit moment bij een aantal scholen betrokken bij de herinrichting van hun pleinen. En bij al die scholen kijken we breder naar hun omgeving. We vragen nadrukkelijk ook aan de ouders: hoe ervaren jullie de weg naar school? Ouders verzamelen zich vaak op één plek om hun kinderen af te halen. Dat kan onbedoeld gevaarlijke situaties creëren, iets om mee te nemen bij het pleinontwerp, door bijvoorbeeld gescheiden ingangen te maken, of een straat naar de school eenrichtingsverkeer te maken of zelfs verkeersvrij gedurende schooltijden, zodat de fietsers en de voetgangers er veilig gebruik van kunnen maken. Dat is wel echt een uitdaging hoor, zeker als parkeren al een knelpunt is.” De gemeente is vaak bereid iets te doen, de school wil graag met vrijwilligers iets extra’s doen. “Het is de kunst die krachten te bundelen. En er moet íémand het initiatief nemen.” Nanda: “Precies. Dat is volgens mij ook de rol die wij kunnen spelen. Toen wij de school benaderden voor de buurtsafari merkten we dat zij heel blij waren dat we dat deden. Wij hebben al de contacten met de gemeenten en nu ook met de Fietsersbond en het Wandelnet.”

Meer weten? Klik hier